Sinema Manyakları

Saraybosna’nın Çocukları (Djeca / Children of Sarajevo):

Saraybosna’nın Çocukları bir kez daha karşımıza ailesini kaybetmiş iki kardeşi getiriyor. Bir önceki gün izlediğimiz Kız Kardeş filminin tersine bu filmde abla, ikilinin hayata tutunabilmesi için çabalayan karakter olarak dikkat çekiyor. Rahima, genç yaşında kendisini kardeşi Nedim’in yetimhaneye dönmesini engellemeye adamış gibi gözüküyor. Belki tek başına yaşasa kendine farklı bir hayat kuracak ama adeta bir anne gibi Nedim’e bakmaya çalışıyor. Bu yüzden kendisinden hoşlanan erkeklere de yüz vermiyor. Nedim ise okulda türlü kavgalara karışan, yavaş yavaş suç dünyası ile yakınlaşan bir karakter olarak çizilmiş. Rahima bir yandan da kardeşinin bu dünyaya girmemesi için de uğraşıyor.

Yönetmen ve senaryo yazarı Aida Begic, güçlü bir kadın karakter yaratırken her ne kadar korumacı ve güçlü bir anne gibi davranmaya çalışsa da ufak ayrıntılarla onun da aslında bir genç kız olduğunu hatırlatmayı başarmış. Ayrıca olaylar her ne kadar Bosna’daki savaştan yıllar sonra geçse de savaşın etkilerinin hala sürdüğü de hissettiriliyor. Begic, Rahima’nın başını kapatma seçimini de bir alt motif olarak işlemiş. Filmin çeşitli anlarında bu konu devreye giriyor, hatta bir yerde kardeşi “sen başını kapatmadan önce kimse bana kötü davranmıyordu” gibi bir cümle de kuruyor. Ancak bu konu çok derinleşememiş.

Film görsel yapısını Dardenne kardeşlerden ödünç almış diyebiliriz. Her ne kadar artık pek çok yönetmende gördüğümüz bir teknik olsa da omuz kamerası ile ana karakterin arkasına takılıp takip etmek fikri Dardenne kardeşlerde çok sık gördüğümüz bir kullanım olduğu için onların adı ile anıyoruz. Begic de filmin büyük kısmında uzun kesintisiz kamera hareketleri ile ana karakterini takip ediyor ve bizi onunla özdeşleştiriyor adeta.

Semih Kaplanoğlu’nun da yapımcıları arasında yer aldığı Saraybosna’nın Çocukları, geçtiğimiz günlerde Çocuklar adı ile vizyona da girdi. Her ne kadar kopya sayısı çok az olsa da zaman içinde farklı illerdeki sinemaseverler de filmi yakalayabilirler. Tam bir başarı diyemesem de izlemeye değer bir film.

Üç Ayrı Dünya (Trois Mondes / Three Worlds):

Catherine Corsini’nin önceki filmi İhanet (Partir) yılın başarılı filmlerinden biriydi. Üç Ayrı Dünya filmi de yönetmenin insan duyguları ve çelişkileri içine ustalıkla nüfuz etmeyi başardığını bir kez daha gösteriyor. Filmin ana karakterleri bir gece arkadaşları ile eğlenmeye giderken bir adama çarpıp kaçan Al, olaya şahit olan Juliette ve ölen adamın karısı Vera. Çok daha basit bir filmde zaten patronunun karısı ile evlenmek üzere olan Al, çıkarları için her şeyi yapan bir canavar olarak çizilebilirdi. Halbuki burada bir anlık yanlış bir kararla kaza yerinden kaçan, sonradan buna pişman olsa da bir türlü bunu açıklayamayan ve suçluluk duygusu ile kıvranan bir karakter olarak çizilmiş. Benzer şekilde diğer karakterler de çok boyutlu. Örneğin Vera, kocasının katilinin cezasını çekmesi isteği, belki de cezayı kendisinin vermesi isteği ile para karşılığı her şeyi unutma duygusu arasında bocalarken Juliette de şahit olduğu olayı çözmek üzere kendi başına harekete geçince olayın iki tarafına da yakınlaşıyor ve kelimenin tam anlamıyla iki arada bir derece kalıyor.

Corsini’nin ilk başarısı tıkır tıkır işleyen bir senaryo yazması olmuş. Tüm karakterleri çok dengeli bir şekilde kurmuş. Özellikle karakterlerin birbirleri ile karşılaştıkları sahneler çok iyi yazılmış ve oynanmış. Tüm film boyunca yalnızca Al ve Juliette’nin birlikte oldukları sahneyi fazla buldum. Bir sırrı paylaşan iki kişi olarak yakınlaşmaları normal olabilir ama o ana kadar tanıdığımız Juliette belli bir noktadan ileri gitmezdi diye düşünüyorum.

Yönetmenlik stili olarak ise Corsini çoğunlukla kendini geri çekerek hikayenin akmasını ve karakterlerin öne çıkmasını tercih eden bir anlayış seçmiş. Doğrusu bu seçim filmin lehine işlemiş. Üç Ayrı Dünya, pek gösterişli olmasa da dipten ve derinden işleyen yapısıyla festivalin en iyi filmlerindendi kanımca.

Seni Gördüğümde (Lamma Shoftak / When I Saw You):

Sinemalarımızda Filistin’den gelen çok fazla filme rastlamıyoruz. Seni Gördüğümde bu açıdan önemli bir film. Filmde 1967’de Filistin Kurtuluş Örgütü’nün ilk yıllarında yaşananlara bir çocuğun gözünden bakılıyor. Daha önceki yazılarda da belirttiğim gibi bu festivalde çokça gördüğümüz gibi bir döneme bir çocuğun bakış açısından bakan bir film. Film, savaş nedeniyle babasından ayrı kalmış, annesi ile birlikte Ürdün’de bir mülteci kampında yaşamak durumunda kalan Tarek’in hikâyesi. Yönetmen film boyunca yoğun bir özlem hissini seyirciye geçirmeyi başarmış ancak benzer yapıdaki filmlerin klişelerini kullanmaktan da kaçınmamış. Bu nedenle film bir izlenmişlik hissinden kurtulamıyor. Yine de ele aldığı konunun ve dönemin öneminden dolayı izlemek gereken bir film. Filistin’in Oscar aday adayı olduğunu da unutmamalı.

Bu arada film sonrasında anneyi canlandıran Ruba Blal ile bir söyleşi de yapıldı. Söyleşide özellikle Tarek’i canlandıran küçük oyuncunun başarısından söz edildi. Onun dışında filmden çok Filistin’deki durum, yıllar öncesi ile bugün arasındaki farklar konu edildi. Filmin konusu halen sıcak bir konu olunca söyleşinin filmden çok gerçek olaylara kaymasını doğal karşılamak lazım.

Gece Oyunları (Nattlek / Night Games):

Kendi adıma Mai Zetterling ile ilk tanışmam çok iyi geçmemişti. Önceki gün izlediğim Aşık Çiftler’i çok beğenmediğimi yazmıştım. Doğrusu yönetmenin diğer filmlerini izleyen festival müdavimleri de çok sevmediklerini söylüyorlardı. Bu nedenle Gece Oyunları’nı izleyip izlememek konusunda kararsızdım ama filmi izleyince gördüm ki Zetterling sırf bu filmiyle bile usta yönetmenler arasına konabilecek bir isimmiş.

Filmde nişanlısını doğup büyüdüğü eve getiren bir adamın geri dönüşlerle annesi ile olan ilişkilerini hatırlamasını izliyoruz. Ancak filmin anlatımı bu tip geri dönüş öykülerinde olduğu gibi gördüğümüz şeylerin mutlaka gerçek olması gerektiğini düşündürmüyor. Tam tersi, gördüklerimiz gerçeklerin adamın bugün hatırladığı halleri sadece. Gerçeğin belki tümüyle ta kendisi, belki de gerçekle ilgisi yok denecek kadar az. Filmin ana temalarından biri çocuğun annesine karşı duyduğu cinsel hisler. Bugün bile belki bazı seyircileri rahatsız edebilecek yerleri var. 1966’da Venedik’te gösterildiğinde polisin gösterimi halka kapattığı ve jürinin özel bir gösterimde izlediği söyleniyor. Ancak bugünden bakınca bu Freudyen konuyu gayet sağlam ve incelikli bir şekilde anlattığını düşünüyorum.

Aslında film bir yandan da anne ve çevresindeki kişiler üzerinden yozlaşmış bir sınıf portresi de getiriyor karşımıza. Zaman zaman Fellini’yi anımsatan aşırılıklara varan sahneler görüyoruz. Örneğin doğum olayı tümüyle herkesin izleyip yorum yaptığı, eğlendiği bir ritüele dönüştürülmüş.

Final hakkında da bir yorum yapmadan geçemeyeceğim. Ne olduğunu çok açık etmeden şöyle diyelim. Tüm filmin zaten bir takım semboller üzerinden ilerlediğini düşünürsek son kısımda olan olay da sembolik anlamı düşünülmeden yorumlanırsa yanlış olur. Yapılan eylem adamın geçmişi ile yüzleşip bağlarını koparması olarak yorumlanmalı. Aslında yönetmen bence bunu belirgin bir şekilde vurguluyor ama film çıkışında pek anlaşılmadığını görerek şaşırdığımı söylemeliyim.

Sonuç olarak Mai Zetterling’den pek iyi bir şeyler izlemeyeceğimizi düşünürken gerçekten güzel bir sürpriz oldu Gece Oyunları. Festivalin en iyileri arasına adını yazdım kendi adıma.

Bakireler (Die Jungfrauenmaschine / Virgin Machine):

Festivalin bu yılki toplu gösterilerinden diğeri Monika Treut’a ayrılmıştı. Dört filmi gösterilen yönetmenin ne yazık ki ancak bir filmini izleyebildim. Festivalin konuklarından olan Treut filmin başında bir tanıtım konuşması yaptı. Bakireler Almanya’da çekilen bir lezbiyenin ana karakter olduğu ilk filmlerden biriymiş (1988 yapımı olduğunu belirtelim). Bu nedenle belli bir tepkiyle karşılanmış. Hatta bunun izledikleri en kötü Alman filmi olduğunu söyleyenler olmuş. Bunun sonucunda da yönetmen Almanya’daki dağıtımcısını kaybetmiş. Ancak Treut bunu başına gelen en iyi şey olarak tanımladı. Çünkü bu durum sonrasında Amerika’ya taşınmış ve bu da bir sinemacı olarak önünde yeni ufuklar açmış. Treut bir de filmi siyah-beyaz çekmesinin nedeninden bahsetti. Filmin ilk yarısı Almanya’da, ikinci yarısı ise Amerika’da çekilmiş. Bu iki ülke arasında var olan belirgin renk tonu farklılıklarının hissedilmemesi için filmi siyah-beyaz çekmiş ve bu farklılığı olabildiğince törpülemeye çalışmış.

Filme gelecek olursak; Almanya’da yaşayan bir gazeteci olan Dorothee’nin buradaki ilişkileri de çıkmaza girdikçe uzun süredir kayıp olan ama Amerika’da yaşamakta olduğunu bildiği annesini arama fikri güçlenir ve kendisini San Francisco’da bulur. Araştırmaları Dorothee’yi San Francisco’nun yeraltı dünyasına götürür ve lezbiyenlerin arasına girerek kendini de keşfetmeye başlar.

80’ler çok eski zamanlar değil ama o yıllardan beri yaşanan değişiklikleri bu filmi izlerken görmek mümkün. O yıllar için tepki ile karşılaşan bu film bugün o kadar da aykırı bir yerde durmuyor (elbette muhafazakâr bir kesimde gösterilmesi yine tepki yaratabilir, o ayrı bir konu). Ancak yine filmin başında Treut’un belirttiği gibi film belli bir kesimde kült film niteliği kazanmış. Bunun nedenlerini anlamak da zor değil. Film belli ki çok küçük bir bütçe ile çekilmiş, en azından o yıllar için tartışmalı bir konuya el atmış, kullanılan siyah-beyaz grenli görüntü tercihi filme farklı bir hava kazandırmış. Ayrıca filmde Treut’un belgesellerinde de ele aldığı kimi gerçek kişilikler de kullanılmış ki onlar da San Francisco’daki lezbiyen grubu içinde bilinen isimler belli ki. Tüm bunlar filmin küçük bir kült filme dönüşmesi için yeterli olmuş ama bugünden bakınca çok ilgimi çektiğini söyleyemem. Ancak ilginç bir film olduğu kesin. Ayrıca genç sinemasever arkadaşlardan filmi çok sevenlerin de olduğunu eklemeliyim.