Sinema Manyakları

Sinemalarımız büyük bir hızla dijital projeksiyon sistemlerine geçiyor. Hatta ülkemizdeki sinemaların büyük bir kısmını oluşturan ve neredeyse bir tekel haline gelen Cinemaximum sinemalarının her salonunda bu sisteme geçildiğini söyleyebiliriz. Her ne kadar dijital projeksiyon, 35 mm. filmlerin o farklı hissini ortadan kaldırsa da kopya basma ve taşıma maliyetlerinin düşmesi gibi unsurlar nedeniyle bu geçişin önünde durmak mümkün değil. En azından bu geçişle görüntünün düzgün odaklanamaması nedeniyle oluşan bulanıklık sorunlarının, görüntünün perdeye sığmaması nedeniyle görüntünün bazı kısımlarının perdenin dışında kalması ya da filmlerin yanlış formatta oynatılması gibi sorunların ortadan kalkacağını düşünmüştük. Evet, bulanıklık sorunu çözülmüş gibi görünüyor ama ne yazık ki yanlış formatta oynatılma olayı eskisinden daha sık karşıma çıkmaya başladı. Sonunda özellikle durumun farkına varmayan kimi seyirciler ve dikkatsiz makinistler için aydınlatıcı olması için karşılaştığım hataları özetleyen bu yazıyı yazmaya karar verdim. Tekrar hatırlatayım, aşağıda yazılanlar dijital projeksiyon ile gösterilen filmler için geçerlidir, 35 mm. filmlerde format bozuklukları insanların ince uzun ya da kısa ve şişman gözükmeleri gibi görüntü deformasyonları ya da yukardan mikrofon görüntüsü girmesi gibi ipuçları ile anlaşılır. Hem bu şekilde gösterilen filmlerin azalması, hem de fark edilmesi daha kolay olduğu için o filmlerden bahsetmeyeceğim.

Önce birkaç ön bilgi. Günümüzde sinemalarda gösterilen filmler çoğunlukla iki farklı görüntü formatında gösterilmekte. 1.85:1 formatı ve 2.35:1 formatı. Bu rakamlar dikdörtgen şeklindeki görüntünün oranlarını temsil eder. İlk format, bir kenarı 1 birim iken diğer kenarı 1.85 birim olan, diğer format ise bir kenarı 1 birim iken diğer kenarı 2.35 birim olan görüntüyü anlatıyor. Yazının geri kalanında sayılarla kafa karışıklığı yaratmamak için DVD’lerden gelme bir alışkanlıkla 1.85:1 formatı için “tam ekran”, 2.35:1 formatı için “geniş ekran” tanımlamasını kullanalım. Derdimizi görüntülerle anlatmak daha kolay olacağı için bunlara popüler filmlerden iki örnek sahne seçelim. Hatta ikisi de Marvel filmlerinden olsun.

Tam ekran formatındaki filmlere örnek olarak The Avengers’dan bir sahne:

Geniş ekran formatındaki filmlere örnek olarak Iron Man 3’den bir sahne:

Genellikle festivallerde gösterilen klasik filmlerde karşımıza çıkan ya da farklı sanatsal amaçlarla kullanılan farklı görüntü formatlarını hatta aynı filmde iki farklı görüntü formatı arasında geçiş yapılan örnekleri bir kenara bırakıyoruz. Sonuçta ticari sinemalarda gördüğümüz filmlerin büyük bir çoğunluğu bu iki formatta oluyor.

Ülkemizdeki sinema perdeleri de genellikle bu iki formattaki filmlerden birini göstermek için uygun oluyor. Bu iki perde çeşidinde iki farklı film formatının da oynatılabildiğini düşünürsek karşımıza dört alternatif durum çıkıyor. Bu dört durum için için ayrı ayrı sorunları ele alalım.

1. Geniş ekran filmleri oynatmaya uygun perdelerde tam ekran filmlerin oynatılması

Bu durumda ayarlar doğru yapılırsa karşımıza çıkacak olan görüntü şu şekilde olmalıdır:

Görüldüğü üzere bu durumda sağda ve solda siyah iki şerit oluşur ve görüntü ortadadır. Ayarlar film geniş ekranmış gibi yapılırsa ve görüntü perdenin tümüne yayılmaya çalışılırsa karşımıza çıkan görüntü şu olacaktır:

Bu durumda görüldüğü gibi üstten ve alttan ciddi şekilde görüntü kaybı oluşmaktadır. Altyazılı filmlerde genellikle (her zaman değil) bu durum altyazının görüntü dışında kalması ile sonuçlandığı için fark edilmesi daha kolaydır ama özellikle Türk filmlerinde ve Türkçe dublajlı animasyonlarda hiçbir seyircinin durumu fark etmediğine şahit oldum. Bazı durumlarda fark etmesi gerçekten zordur ama filmin başındaki logolar ve yazılar görüntünün dışında kalıyor ya da tüm filmde karakterlerin kafalarının yarısı sürekli görüntü dışında kalıyorsa büyük ihtimalle bu sorun ile karşı karşıyasınız demektir. Genellikle hiçbir yönetmen farklı bir deneme peşinde değilse karakterlerin yüzlerinin yarısını sürekli kadraj dışında bırakmaz.

Bu yazıyı karşılaştığım çeşitli hatalar sonucu yazdığım için hangi sinemalarda ve hangi filmlerde karşılaştığımı da yazacağım. Şikâyet olarak algılanmasın isterim, sadece biraz daha dikkat edilmesini rica ediyorum. Bu tipteki sorunla The Bling Ring, Bu İşte Bir Yalnızlık Var ve Halam Geldi filmlerinde karşılaştım. Üçünün de Cinemaximum Ankara – Gordion sinemasında olması ilginçti.

Güncelleme (5 Haziran 2014): Yine Cinemaximum Ankara – Gordion sinemasında İksir filminde ilk yarı düzgün formatta oynarken, ikinci yarı yine bu maddede açıkladığım hata ile karşılaştım ve ikaz etmeme rağmen 15 dakika kadar yanlış formatta izledik. Dördüncü kez aynı sinemada aynı hatanın olması düşündürücü.

2. Geniş ekran filmleri oynatmaya uygun perdelerde geniş ekran filmlerin oynatılması:

Doğru ayarlarla görüntü şu şekilde olmalıdır:

Görüldüğü üzere görüntü perdeye tam olarak oturur. Film tam ekran ayarları ile oynatıldığında karşımıza çıkan sonuç ise şudur:

Aslında en zararsız hata çeşidi budur. Çünkü görüntüde bir kayıp yaşamayız, sadece görüntü olması gerekenden daha küçük görünür. Çok mühim değil ama olmasa iyi olur. Bu soruna Ankara Büyülü Fener Kızılay’da Byzantium filminde rastladım.

3. Tam ekran filmleri oynatmaya uygun perdelerde tam ekran filmlerin oynatılması:

Doğru ayarlarla görüntü şu şekilde olmalıdır:

Bir önceki maddede olduğu gibi burada da görüntü perdeye tam olarak oturur. İnsana bunda pek yanlış yapılamaz gibi geliyor değil mi? İşin ilginci en çok hata yapılan durumlardan biri budur ne yazık ki. Tam ekran filme geniş ekran muamelesi yapıldığında karşımıza çıkan görüntü şudur:

Sonuç ilk maddeye benzer şekilde olur. Üsten ve alttan ciddi görüntü kaybı ile görüntü dışında kalan altyazılar ve insan yüzleri. Fark edilmesi de yine ilk maddedeki şekilde olur.

Bu sorun ile Cinemaximum Ankara – Armada’da Battle of the Year, Prestige Ankara Kentpark’da Niko 2 ve Altın Portakal’da Cinemaximum Antalya Migros’da Moebius ve Kısa Film filmlerinde karşılaştım.

4. Tam ekran filmleri oynatmaya uygun perdelerde geniş ekran filmlerin oynatılması:

Doğru ayarlarla görüntü şu şekilde olmalıdır:

Görüldüğü üzere görüntünün altında ve üstünde siyah şeritler oluşur. Bunda yanlış yapıldığını görmedim, ihtimali de düşük ama yanlış yapılacak olursa karşımıza çıkacak görüntü şu olur:

Görüldüğü üzere sağdan ve soldan ciddi şekilde görüntü kaybı olur ama başta yazılar kadraj dışında kalmıyorsa fark edilmesi epey zordur. Geniş ekranı dolu dolu kullanmayan yönetmenlerin filmlerinde hiç fark edilmeyebilir. Yine de baştaki yazılarda yakalanabilecek ipucu dışında sürekli olarak birileri yine sağdan ya da soldan yarım olarak gözüküyorsa bu durumla karşı karşıya olmanız muhtemeldir. Aslında bu hataya eski tüplü televizyonlarımızda izlediğimiz filmlerin çoğundan alışkınız. Pek çok filmi yıllar yılı bu şekilde izledik çünkü.

Görüldüğü üzere karşılaşılan sorunların bazılarında ciddi görüntü kayıpları yaşanmakta ve filmleri yönetmenin istediğinden eksik bir şekilde izlemekteyiz. Ne yazık ki burada belirttiğim durumların büyük çoğunluğunda salondan çıkıp düzelttirdiğim halde pek çok seyircinin durumun farkına varmadığını üzülerek görüyorum. Çünkü mahallenin delisi gibi gidip düzelttiren bir tek ben oluyorum. Üstelik bir kısmında filmin gösterimdeki üçüncü günü hatta bazen ikinci haftası olduğuna göre demek ki o zamana kadar bu şekilde oynamış diyorum. Hâlbuki bu durum bence ciddi bir sorun. Dikkatli seyircilerin bu gibi durumları fark edip sinemaları uyarmasını umuyorum. Bu yazının bu konuda farkındalık yaratması da dileklerimden bir diğeri.

Sinemalarda çalışan makinistlerin ise yazdıklarımı bilmemeleri mümkün değil diye düşünüyorum. Öyle tahmin ediyorum ki dijital makinelerin kullanım kolaylığının getirdiği rahatlık onlarda da bir dikkatsizliğe yol açmış. Oysa Cuma günleri filmler gösterime girmeden yapılacak ufak bir deneme ve her film ve salon için alınacak ufak notlar tüm sorunları çözecektir diye düşünüyorum.

Derdimi olabildiğinde açık anlatmaya çalıştım. Önem verdiğim bu konuda anlaşılmayan noktalar varsa haber vermenizi isterim. Bundan sonra benzer sorunlar ile karşılaşırsam yazıyı güncelleyeceğimi de hatırlatayım.